eerwraak
Wraak omdat de goede naam van een familie zou zijn aangetast.
ONDERZOEK DOOR LEONIE COLLOMBON & SONA BOKER
APRIL, 2017
APRIL, 2017
Waarom is er in Nederland sprake van eerwraak?
Eerwraak. Het fenomeen waarbij een familie de verloren eer wil herstellen door de veroorzaker van het eerverlies te straffen of doden. Het aantal meldingen van eerwraak groeit jaarlijks; in 2015 werden 452 mensen slachtoffer van eerwraak, waarvan 20 met een dodelijke afloop. Waarom is het mogelijk dat eerwraak in Nederland voorkomt?
Ane Nauta (Leidse Turkoloog)
Bedacht de term eerwraak in 1978
enquête
ONWETENDHEID
Mede door het feit dat eerwraak een niet vast te stellen begrip is, bestaat er veel onwetendheid over het onderwerp. Deskundigen geven het ook aan; de een verstaat dit onder eerwraak, de ander verstaat dat onder eerwraak. Voor de één leidt het altijd tot een gruwelijke moord, voor de ander kan het ook 'slechts' een mishandeling zijn. Geen wonder dus, dat 'normale burgers' er ook weinig tot niets van af weten. Om dit te testen legden we vier misverstanden of feitjes, zoals Clementine van Eck ze noemt, over eerwraak voor aan honderd mensen in onze naaste omgeving. Maar liefst zeventig van de honderd mensen reageerden op alle stellingen met 'weet ik niet'. Tijd om mensen te informeren over de gruwelijke dingen die zich nog altijd afspelen.
Uit de antwoorden van ondervraagden blijkt dat mensen vaak niet weten dat eerwraak met opzet in het openbaar wordt gepleegd. Hier wordt voor gekozen omdat hiermee de eer van de familie in het openbaar wordt gezuiverd. Iedereen mag weten dat de familie de eer weer terug heeft verdiend.
Ook wordt er vaak gedacht dat slachtoffers altijd vrouwelijk zijn. Dit is niet het geval. Het klopt dat de meeste slachtoffers vrouwen zijn, maar ook mannen kunnen een slachtoffer van eerwraak zijn. Het gaat dan vaak om homoseksuele jongens.
Ook wordt er vaak gedacht dat slachtoffers altijd vrouwelijk zijn. Dit is niet het geval. Het klopt dat de meeste slachtoffers vrouwen zijn, maar ook mannen kunnen een slachtoffer van eerwraak zijn. Het gaat dan vaak om homoseksuele jongens.
CULTUUR
IETS MET (MACHO) CULTUREN?
Vaak wordt er gedacht dat eerwraak bij de Islam en Arabische cultuur hoort. Dat het binnen de Arabische cultuur normaal is, maar is dit echt zo?
Clementine van Eck, eerwraak-kenner, onderzocht eerwraak onder Nederlandse Turken. In het Turkse wetboek van strafrecht staan drie artikelen die kunnen zorgen voor strafvermindering bij sprake van eerzuivering. Het woord 'eerwraak' wordt hier niet gebruikt; zuiveren klinkt positiever. Onder eerwraak valt alles wat gedaan wordt om de naam, de eer, van de familie te zuiveren. Als de kuisheid van een vrouw verloren raakt is het aan de vader of zoon om de eer te herstellen. De zoon krijgt deze opdracht vaak als hij minderjarig is omdat hij dan een lagere straf zal krijgen dan wanneer een volwassen man, zoals bijvoorbeeld vader of oom, het doet.
Naast het Midden-Oosten komt het ook vaak voor in de Italiaanse, Griekse, Spaanse en Algerijnse cultuur: ook wel 'machoculturen'. De eerder genoemde artikelen uit het Turkse wetboek zijn dan ook afkomstig uit Italië, een Europees land, terwijl vaak wordt verwacht dat het juist uit het Midden-Oosten komt.
Naast het Midden-Oosten komt het ook vaak voor in de Italiaanse, Griekse, Spaanse en Algerijnse cultuur: ook wel 'machoculturen'. De eerder genoemde artikelen uit het Turkse wetboek zijn dan ook afkomstig uit Italië, een Europees land, terwijl vaak wordt verwacht dat het juist uit het Midden-Oosten komt.
"We gooien alles dat we niet begrijpen en niet kunnen verklaren op de berg met cultuur, tradities en geloof om een verdere uitleg te voorkomen. Het klopt dat eer binnen de Arabische islamitische cultuur heel belangrijk is, maar eerwraak hoort er niet."
Latifa Lazaar & Saniye Tezcan
Stichting Kezban
STICHTING KEZBAN
Latifa Lazaar en Saniye Tezcan werken voor Stichting Kezban. De stichting is in 2001 opgericht na de dood van Kezban Vural in 1999. De Turkse vrouw werd in het bijzijn van haar kinderen doodgeschoten door haar ex-man. Omdat ze hem niet terug wilde was de man in zijn eer aangetast en wilde hij haar straffen.
CIJFERS
20 DODEN DOOR EERWRAAK
In Nederland hebben jaarlijks zo'n 20 gevallen een dodelijke afloop. Het gaat hierbij niet alleen om het vermoord worden; een aantal slachtoffers pleegt (soms gedwongen) zelfmoord. Vaak is het moeilijk om eerwraak te onderscheiden van huiselijk geweld. Eén duidelijke definitie is er niet waardoor het moeilijk is om het te herkennen. Daarnaast durven veel slachtoffers geen melding te maken en worden niet alle gevallen geregistreerd als eer gerelateerd geweld. De verdachte geeft vaak niet toe dat het om eerwraak gaat omdat de straf hierdoor hoger kan worden. Hierdoor kunnen cijfers niet precies worden vastgesteld.
Volgens cijfers uit het jaarverslag van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld (LEC EGG) waren de meeste slachtoffers van Turkse (24%), (20%) Marokkaanse en (12%) Iraakse afkomst.
Het jaar ervoor, in 2014, was 31% Turks, 18% Marokkaans en 9% Irakees. 7% was Afghaans , 5% Koerdisch, 3% Pakistaans, 1% Syrisch en 26% had een andere afkomst. In 2014 was er een groter verschil tussen de afkomst van slachtoffers. In 2015 was dit meer verdeeld. Het aantal Turkse slachtoffers is van 31% naar 24% gedaald terwijl het aantal Marokkaanse en Iraakse slachtoffers is toegenomen.
LINKS: Afkomst slachtoffers 2014 RECHTS: Afkomst slachtoffers 2015Bron: Cijfers zijn afkomstig van het LEChttps://infogr.am/afkomst_slachtoffers
tijd
10 JAAR EERWRAAK IN NEDERLAND
De meest spraakmakende gebeurtenissen
De meest spraakmakende gebeurtenissen
Gebeurtenissen
In 1999 werd Kezban Vural in het bijzijn van haar kinderen doodgeschoten door haar ex-man. Dit gebeurde toen Kezban na jaren mishandeling samen met haar kinderen vluchtte naar een blijf-van-mijn-lijfhuis. Ze verbleef op een geheim adres, maar haar man wist haar toch te vinden. De man wilde Kezban terug. Omdat zij weigerde was de man , volgens zijn advocaat, in zijn eer aangetast. Kezban's man schoot haar dood terwijl haar twee jonge kinderen naast haar stonden.
Na de dood van KezbanVural werd in 2001 Stichting Kezban opgericht. De stichting wil (eer-gerelateerd) huiselijk geweld voorkomen en bestrijden. Ook willen ze het onderwerp bespreekbaar maken binnen allochtone kringen. Dit kan bespreekbaar worden door voorlichting. Ook moet waakzaamheid van hulpverlening worden vergroot. Daarnaast is stichting Kezban alert op het overheidsbeleid rond huiselijk geweld en komen ze op voor allochtone vrouwen.
In 1999 vond er een schietpartij plaats op een school in Veghel. Een jongen schoot vier medestudenten en een docente neer. Het motief van deze jongen was eerwraak. Ali's zus zou een relatie hebben en hij wilde de eer zuiveren. Het was onduidelijk of er echt sprake was van eerwraak.
In 2013 werd de Marokkaanse Mirjam Abarkan doodgestoken door haar moeder. Dit gebeurde in hun woning in IJsselstein. Moeder en dochter hadden ruzie. Mirjams moeder, Chahira ben M. greep een mes en na een worsteling was Mirjam overleden door de verwondingen. Volgens bronnen had Mirjam een Colombiaanse vriend, rookte en dronk ze soms. Van haar familie mocht ze niets met jongens. Haar ouders waren hier achter gekomen. Chahira ben M. kreeg 3 jaar cel voor de moord van haar dochter.
In 1999 werd Kezban Vural in het bijzijn van haar kinderen doodgeschoten door haar ex-man. Dit gebeurde toen Kezban na jaren mishandeling samen met haar kinderen vluchtte naar een blijf-van-mijn-lijfhuis. Ze verbleef op een geheim adres, maar haar man wist haar toch te vinden. De man wilde Kezban terug. Omdat zij weigerde was de man , volgens zijn advocaat, in zijn eer aangetast. Kezban's man schoot haar dood terwijl haar twee jonge kinderen naast haar stonden.
Na de dood van KezbanVural werd in 2001 Stichting Kezban opgericht. De stichting wil (eer-gerelateerd) huiselijk geweld voorkomen en bestrijden. Ook willen ze het onderwerp bespreekbaar maken binnen allochtone kringen. Dit kan bespreekbaar worden door voorlichting. Ook moet waakzaamheid van hulpverlening worden vergroot. Daarnaast is stichting Kezban alert op het overheidsbeleid rond huiselijk geweld en komen ze op voor allochtone vrouwen.
In 1999 vond er een schietpartij plaats op een school in Veghel. Een jongen schoot vier medestudenten en een docente neer. Het motief van deze jongen was eerwraak. Ali's zus zou een relatie hebben en hij wilde de eer zuiveren. Het was onduidelijk of er echt sprake was van eerwraak.
In 2013 werd de Marokkaanse Mirjam Abarkan doodgestoken door haar moeder. Dit gebeurde in hun woning in IJsselstein. Moeder en dochter hadden ruzie. Mirjams moeder, Chahira ben M. greep een mes en na een worsteling was Mirjam overleden door de verwondingen. Volgens bronnen had Mirjam een Colombiaanse vriend, rookte en dronk ze soms. Van haar familie mocht ze niets met jongens. Haar ouders waren hier achter gekomen. Chahira ben M. kreeg 3 jaar cel voor de moord van haar dochter.
In februari 2015 werd de 25-jarige Yasmeen Dad dood gevonden in een bos in Ruinen. Op 26 januari werd ze als vermist opgegeven door haar man. Uit onderzoek bleek later dat haar echtgenoot haar op 25 januari heeft gewurgd. Na de moord heeft hij haar in het bos begraven. De man kreeg 10 jaar celstraf voorde moord.
In 2016 heerste een heftige ruzie binnen een familie uit Rotterdam. Volgens instanties is er sprake van eer gerelateerd geweld. De 23-jarige Pakistaanse vrouw weigerde met haar neef te trouwen. Het huwelijk was door haar opa en ooms gearrangeerd. Door de afwijzing van de vrouw voelden zij zich in hun eer aangetast, waardoor zij de vrouw en haar familie lastigvallen. Hierbij was ook sprake van geweld waardoor de vrouw en andere familieleden verwondingen opliepen.
Jaarlijkse toename
In 2011 hadden 9 gevallen van eerwraak een dodelijke afloop. Dit betekent niet dat de slachtoffers in alle gevallen vermoord werden. Er was sprake van (verplichte) zelfmoord, moord of doodslag. Een jaar later waren er 15 doden en was er dus sprake van een toename. Een jaar later was er weer een toename en hadden 20 gevallen een dodelijke afloop. In 2014 waren er meer dan 500 meldingen van eerwraak. Ook dit was meer dan het jaar ervoor. Deze cijfers zijn afkomstig van het LEC EGG. Het aantal meldingen én aantal doden groeit jaarlijks.
politiek
CULTURELE DELICTEN IN HET STRAFRECHT
In Nederland zijn er culturele verschillen in het strafrecht ontstaan door de veranderde opvattingen over het strafrecht. Ook wordt cultuur steeds vaker als verklaringsfactor voor criminaliteit gezien. Maar wanneer maakt cultuur verschil in strafrecht en waar ligt de grens?
De meest voorkomende culturele strafzaken in Nederland hebben te maken met eer gerelateerd geweld. Het begrip bestaat nog niet lang in Nederland. Pas zo'n vijftien jaar geleden werd dit probleem belicht in literatuur. Het werd een veelbesproken onderwerp na de Veghelse schietpartij. Na deze gebeurtenis begonnen steeds meer wetenschappers onderzoek te doen naar de ruimte van culturele verschillen in het Nederlands strafrecht. Er was een redelijk milde houding. Dit veranderde aan het eind van de jaren negentig. Wanneer hoort iets bij cultuur, waar ligt de grens? Na de moord op Kezban Vural werd hier strenger naar gekeken. Volgens de dader had de vrouw zijn eer geschonden. Hiermee probeerde hij de moord te verdedigen.
De politiek raakte vooral betrokken na de dood van de Turkse vrouw Gül in 2004 en de moord op een Turks meisje uit Almelo in 2003. De moord op Gül leidde tot een publiek debat over de veiligheid van allochtone vrouwen in blijf-van-mijn-lijf huizen.
Door het publieke debat kondigde de minister van Vreemdelingenzaken en Integratie een onderzoek aan om het Wetboek van Strafrecht te wijzigen zodat eerwraak strenger zou worden bestraft. De aandacht voor het probleem groeide en andere Kamerleden eisten meer en betere opvang voor slachtoffers van eerwraak. Daarnaast wilden ze ook duidelijke registratie van eer gerelateerd geweld. De Tweede Kamer maakte extra geld vrij voor een succesvolle aanpak van het probleem.
Politica Hirsi Ali omschreef eerwraak als een terroristisch misdrijf. Volgens Hirsi staat het gelijk aan terrorisme omdat het een zeer ernstige aantasting van de fundamenten van de samenleving is. Om eerwraak als strafverhogende omstandigheid te zien, moeten we, volgens Mirjam Siesling en Jeroen ten Voorde, met de bestaande wet benadrukken dat het Wetboek van Strafrecht een 'morele spiegel is waarin iedereen die zich in Nederland bevindt moet kijken om te bepalen op welke manier hij zich hoort te gedragen'. Door een verwijzing naar eerwraak laat een wetgever zien dat straffen en voorkomen van eerwraak serieus genomen wordt.
Slachtoffers van eer gerelateerd geweld moeten worden beschermd. Vaak zijn dit vrouwen en wordt er gesproken over onderdrukking van allochtone vrouwen. Allochtone vrouwen moeten ook kunnen emanciperen waarvoor het belangrijk is om zaken zoals eerwraak hard aan te pakken.
De politiek raakte vooral betrokken na de dood van de Turkse vrouw Gül in 2004 en de moord op een Turks meisje uit Almelo in 2003. De moord op Gül leidde tot een publiek debat over de veiligheid van allochtone vrouwen in blijf-van-mijn-lijf huizen.
Door het publieke debat kondigde de minister van Vreemdelingenzaken en Integratie een onderzoek aan om het Wetboek van Strafrecht te wijzigen zodat eerwraak strenger zou worden bestraft. De aandacht voor het probleem groeide en andere Kamerleden eisten meer en betere opvang voor slachtoffers van eerwraak. Daarnaast wilden ze ook duidelijke registratie van eer gerelateerd geweld. De Tweede Kamer maakte extra geld vrij voor een succesvolle aanpak van het probleem.
Politica Hirsi Ali omschreef eerwraak als een terroristisch misdrijf. Volgens Hirsi staat het gelijk aan terrorisme omdat het een zeer ernstige aantasting van de fundamenten van de samenleving is. Om eerwraak als strafverhogende omstandigheid te zien, moeten we, volgens Mirjam Siesling en Jeroen ten Voorde, met de bestaande wet benadrukken dat het Wetboek van Strafrecht een 'morele spiegel is waarin iedereen die zich in Nederland bevindt moet kijken om te bepalen op welke manier hij zich hoort te gedragen'. Door een verwijzing naar eerwraak laat een wetgever zien dat straffen en voorkomen van eerwraak serieus genomen wordt.
Slachtoffers van eer gerelateerd geweld moeten worden beschermd. Vaak zijn dit vrouwen en wordt er gesproken over onderdrukking van allochtone vrouwen. Allochtone vrouwen moeten ook kunnen emanciperen waarvoor het belangrijk is om zaken zoals eerwraak hard aan te pakken.
OPVANG
VLUCHTEN VAN JE EIGEN FAMILIE
Sinds 2007 zijn er (geheime en openbare) opvangen voor slachtoffers van eer gerelateerd geweld. Toen de opvang opende begon het voorzichtig. Volgens Jannie Oenema van hulporganisatie Fier Fryslân kwam dit door de angst van de slachtoffers. Het is niet niks om te vluchten van je eigen familie en de politie in te schakelen, want ook daarmee wordt de eer van de familie geschonden.
Oorzaken van eer gerelateerd geweld zijn vaak zaken zoals verliefd worden of uitgaan. Voor de meeste mensen klinkt het onschuldig en onbegrijpelijk dat zoiets ervoor kan zorgen dat je uit de familie wordt gezet, moeten vluchten of wordt uitgehuwelijkt. Volgens Oenema verdedigen slachtoffers van eerwraak hun familie en de familieopvatting nog steeds. Ze houden hun cultuur vast ondanks dat ze niet meer thuis wonen en het met veel regels niet eens zijn. Het blijft familie en daar blijven ze uiteraard van houden. Ook kunnen de slachtoffers voorzichtig contact houden met hun familie. Het komt wel eens voor dat dit fout gaat, maar vaak wordt het wel toegejuicht.
Oorzaken van eer gerelateerd geweld zijn vaak zaken zoals verliefd worden of uitgaan. Voor de meeste mensen klinkt het onschuldig en onbegrijpelijk dat zoiets ervoor kan zorgen dat je uit de familie wordt gezet, moeten vluchten of wordt uitgehuwelijkt. Volgens Oenema verdedigen slachtoffers van eerwraak hun familie en de familieopvatting nog steeds. Ze houden hun cultuur vast ondanks dat ze niet meer thuis wonen en het met veel regels niet eens zijn. Het blijft familie en daar blijven ze uiteraard van houden. Ook kunnen de slachtoffers voorzichtig contact houden met hun familie. Het komt wel eens voor dat dit fout gaat, maar vaak wordt het wel toegejuicht.
STICHTING KEZBAN
Anno 2017 bestaan er verschillende hulpverleningsinstanties, maar geen enkele gaat te werk zoals Stichting Kezban dit doet. Stichting Kezban biedt zelf geen directe hulpverlening. Zij trainen hulpverleners en maken het probleem bespreekbaar. Vanuit daar leren ze signalen te herkennen en te vertalen. Toen de Turkse vrouw Kezban werd vermoord gaven vrienden aan vaker meldingen gemaakt te hebben. "Bij Kezban Vural was het helaas te laat, maar dat kan worden voorkomen door de signalen te leren herkennen en op tijd te handelen." Stichting Kezban werkt samen met andere organisaties en probeert bijvoorbeeld het beleid te beïnvloeden.
Niet elk slachtoffer maakt een melding van eerwraak. Wanneer is iets eerwraak en loop je als slachtoffer niet nóg meer gevaar als je je eigen familie aangeeft of uit huis vlucht? Hoe meer mensen weten van de eerschending, hoe erger het wordt en hoe meer gevaar het slachtoffer loopt. Dit zijn kwesties die Stichting Kezban behandelt. Neem als voorbeeld een meisje dat het foute pad op gaat en als Moslim bijvoorbeeld een relatie heeft met een Nederlandse jongen. Als de omgeving, bijvoorbeeld de mensen uit haar dorp, hier achter komen, gaan ze praten en krijgen de ouders een slechte naam en zal het erger zijn dan wanneer enkel de ouders het weten. Ouders zijn vaak bang voor het oordeel van de omgeving en willen daarom de eer hoog houden. Voor dit soort gevallen biedt Stichting Kezban informatie; het is belangrijk om te weten wat te doen in gevaarlijke situaties.
Volgens Saniye moet je als hulporganisatie voorzichtig te werk gaan. Soms vertrouwen de slachtoffers politie en organisaties niet en dat is begrijpelijk. Slachtoffers mogen hun verhaal doen en de stichting geeft advies en verwijst door. "Eerst hadden we een hulplijn, maar er zijn er tegenwoordig heel veel in Nederland. Toen we hiermee begonnen waren er weinig hulporganisaties. Toen we de hulplijn hadden kwamen er veel vragen over bijvoorbeeld maagdelijkheid en geheime relaties.
Volgens Saniye moet je als hulporganisatie voorzichtig te werk gaan. Soms vertrouwen de slachtoffers politie en organisaties niet en dat is begrijpelijk. Slachtoffers mogen hun verhaal doen en de stichting geeft advies en verwijst door. "Eerst hadden we een hulplijn, maar er zijn er tegenwoordig heel veel in Nederland. Toen we hiermee begonnen waren er weinig hulporganisaties. Toen we de hulplijn hadden kwamen er veel vragen over bijvoorbeeld maagdelijkheid en geheime relaties.
Uiteindelijk heeft Stichting Kezban enkel een adviesrol en moet elk meisje haar eigen keuzes maken. "Je moet leren je eigen baas te zijn en eigen keuzes te maken en wij proberen hen hierbij te begeleiden."
"Nadat we meisjes begeleiden hopen we te horen dat het goed is afgelopen, maar vaak horen we niets meer behalve als het slecht afloopt. Gelukkig is dat bijna nooit het geval. Als het goed gaat met de meisjes willen ze hun verleden loslaten. Ook dat is begrijpelijk." Stichting Kezban heeft zelf geen dossiers of volgsysteem om de privacy te beschermen. Mensen willen niet herkend worden en lopen op deze manier minder gevaar. Ook voor de hulpverleners is dit veiliger. "Soms bellen mannen op omdat ze hun dochter of vrouw zoeken. Ze proberen haar dan op een andere manier via ons te vinden. Dat is best eng, maar we herkennen de vraagstelling wel waardoor er snel een lampje gaat branden."
"Nadat we meisjes begeleiden hopen we te horen dat het goed is afgelopen, maar vaak horen we niets meer behalve als het slecht afloopt. Gelukkig is dat bijna nooit het geval. Als het goed gaat met de meisjes willen ze hun verleden loslaten. Ook dat is begrijpelijk." Stichting Kezban heeft zelf geen dossiers of volgsysteem om de privacy te beschermen. Mensen willen niet herkend worden en lopen op deze manier minder gevaar. Ook voor de hulpverleners is dit veiliger. "Soms bellen mannen op omdat ze hun dochter of vrouw zoeken. Ze proberen haar dan op een andere manier via ons te vinden. Dat is best eng, maar we herkennen de vraagstelling wel waardoor er snel een lampje gaat branden."
BY LEONIE COLLOMBON & SONA BOKER
FONTYS HOGESCHOOL JOURNALISTIEK
